Prezentujemy kolejny cenny nabytek do naszych zbiorów. Jest nim łaciński starodruk autorstwa polskiego renesansowego uczonego Stanisława Grzepskiego, którego polskie tłumaczenie tytułu brzmi: „O różnych rodzajach syklów i talentów hebrajskich. Także o miarach hebrajskich, tak suchych, jak i płynnych”, wydany w Antwerpii w 1568 roku.
Stanisław Grzepski (ur. 1524 w Grzebsku [dawniej Grzepsk] koło Mławy, zm. 1570 w Krakowie) matematyk, filolog klasyczny (grecysta), historyk, numizmatyk i profesor Akademii Krakowskiej. Znany jest przede wszystkim jako autor pierwszej polskiej książki technicznej „Geometria, to jest miernicka nauka” (Kraków 1566). Cieszył się powszechną sympatią najwybitniejszych ówczesnych intelektualistów polskich: Jana Kochanowskiego, Stanisława Karnkowskiego, kard. Stanisława Hozjusza, bpa Marcina Kromera, Jana Retyka i innych.
Grzepski na nowo odkrywany
Obecnie dzieło Grzepskiego jest ponownie przedmiotem zainteresowania naukowców. Waldemar Linke, kierownik projektu badawczego przypominającego ważnego polskiego uczonego zapomnianego nawet w Polsce, ale obecnego przez dwieście lat w europejskiej debacie naukowej, redaktor pierwszego tłumaczenia na język polski naszego starodruku, pisze o renesansowym erudycie, że: „Zyskał jednak ogólnoeuropejską sławę jako autor pracy dotyczącej badań nad miarami wagi i innymi występującymi w Biblii, w której wykorzystał pełny zakres swych zdolności wiedzy jako numizmatyk, geometra i wysokiej klasy filolog. Wkład Grzebskiego był trwały, ponieważ jego podręcznik wydawano do 1765 r. W nowożytnych badaniach Grzebski jest zupełnie zapomniany jako filolog i biblista”.
Zainteresowanych lekturą dzieła odsyłamy do publikacji, która ukazała się w tym roku.
► „Stanisława Grzepskiego (1524-1570) De multiplici siclo et talento Hebraico : polska egzegeza renesansowa wobec nauki europejskiej” : wstęp, tekst, przekład, komentarz / redakcja Waldemar Linke; tłumaczenie Dominika Budzanowska-Weglenda, Warszawa : Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2023.
"Filozof w życiu i obyczajach"
Tej treści napis został wyryty na nagrobku Stanisława Grzepskiego. Przez współczesnych był uznawany za osobę o wyjątkowym usposobieniu, oddaną całkowicie sprawom nauki. Znana była jego niechęć do spraw materialnych przejawiająca się w świadomym odsunięciu się od proponowanych mu urzędów i stanowisk, które zapewniłyby mu dostatnie życie. Wiódł surowy, spartański styl życia.
Jan Brożek, XVII-wieczny biograf Grzepskiego pisał: „Pościeli żadnej nie miał, tylko wezgłowko skórzane, a pod głowę kładł sobie Pentateuchum abo którą inną księgę grecką”. Zarobki z tytułu pełnienia funkcji profesora królewskiego w większości przeznaczał na zakup książek. Swoją cenną kolekcję numizmatyczną składającą się z monet starożytnych ofiarował Akademii Krakowskiej.
Przyjaciel Kochanowskiego
O bliskich związkach Grzepskiego z czarnoleskim poetą świadczy wczesny łaciński czterowiersz Jana Kochanowskiego, wpisany w książce podarowanej przez poetę swojemu przyjacielowi, dedykowany w Królewcu 9 kwietnia 1552 roku.
Gdy się w podróż daleką po świecie wyprawiam,
Ten ci zastaw przyjaźni wieczystej zostawiam.
Prawda najdroższy Grzepski, że to nic wielkiego,
Lecz ty mierz dar, choć mały, miarą serca mego.
Tłum. Prof. Elwira Buszewicz
Książka z odręczną dedykacją Poety przechowywana jest w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej. Jej wierne faksymile można obejrzeć na stałej wystawie w czarnoleskim muzeum w sali poświęconej młodości i edukacji Kochanowskiego.
Kochanowskiemu przypisywana jest także poniżej cytowana fraszka:
Nagrobek Stanisławowi Grzepskiemu
To miejsce, w którym ciało twoje pochowano,
Godna rzecz, Grzepski, aby łzami obmywano.
Nauka, cnota, rozum i postępki święte
Tam z tobą w ten grób za raz z pośrodka nas wzięte.
Świat, jesliże dobrze znał te przymioty w tobie,
Mógłby nie rok ani dwa czernić się w żałobie
Po twym zejściu. Lecz poty, póki sam stać będzie,
Niech się twe imię sławi i zawsze, i wszędzie.
Jednak według Janusza Pelca fraszkę tę błędnie przypisano w XIX wieku Janowi Kochanowskiemu, w rzeczywistości jego autorem ma być renesansowy twórca fraszek Melchior Pudłowski.
Powyższe ustalenia nie zmieniają faktu, że Stanisław Grzepski na trwale zapisał się w biografii Poety – i chociaż nie zachowały się materialne ślady utrzymywania przez przyjaciół dalszych kontaktów, należy przypuszczać, że wspólna młodzieńcza edukacja oraz pokrewne zainteresowania filologiczne niejednokrotnie pozwalały na ich częste spotkania korespondencyjne i osobiste.
Dziękujemy Sejmikowi Województwa Mazowieckiego oraz Zarządowi Województwa Mazowieckiego za przekazanie środków finansowych pochodzących z budżetu Samorządu Województwa Mazowieckiego na zakup tego rzadkiego starodruku!
► Opis starodruku
Stanisław Grzepski
De multiplici siclo et talento hebraico. Item de mensuris hebraicis, tam aridorum quam liquidorum.
His praemissa est epitome de ponderibus & mensuris, quae apud profanos leguntur auctores, ex Budaeo potissimum desumpta. Invenies hic multa hactenus nostri saeculi hominibus incognita. (Wyd. 1). Antwerpiae 1568. Ex Officina Christophori Plantini. (18 x 12 cm), s. 163, [3], sygnet druk. na karcie tyt. i winiety w drzeworycie, opr. kart. XIX w.
(Estr. T. 17). Dedykacja Stanislao Miloshevio S.R.M. a Secretis. Oferowana tu praca "De multiplici..." to główne i najobszerniejsze dzieło Autora, w tłum. pol.: O różnorakich syklach i talencie hebrajskim o systemie miar płynnych i stałych, o numizmatyce starożytnej (nie tylko hebrajskiej). Dzieło poświęcone zagadnieniom metrologii starożytnej "...stało na wysokim poziomie ówczesnej wiedzy, wykazało pełną samodzielność badawczą autora. .. Praca czysto analityczna. .. Cennym jest także zastosowanie kryteriów ekonomicznych przy ustaleniu wartości jednostek monetarnych, czy systemu miar. O pionierskim znaczeniu książki świadczył jej przedruk dokonany w r. 1693 w zbiorze Tomasza Cruse". (PSB. T. IX). Stanisław Grzepski (Grzebski) (ur. 1524 w Grzebsku (dawniej Grzepsk) koło Mławy, zm. 1570), matematyk, filolog klasyczny (grecysta), historyk, numizmatyk i profesor Akademii Krakowskiej. Cieszył się powszechną sympatią najwybitniejszych ówczesnych intelektualistów polskich: Jana Kochanowskiego, Stan. Karnkowskiego, Stan. Hozjusza, Marcina Kromera, Jana Retyka i in. Grzepski zgromadził cenny księgozbiór, który niestety uległ rozproszeniu. Uczony przetrwał długo w tradycji Uniwersytetu Krakowskiego; "... jej wyrazem był piękny życiorys pióra J. Brożka, skreślony ok. r. 1640...". (PSB. T. IX). Pieczęć na karcie tyt., ślady niew. zawilg. i zażółc., otarcia oprawy. Stan dobry. Bardzo rzadkie.
► Opis za katalogiem aukcyjnym Antykwariatu Wójtowicz s.c. w Krakowie.
