Intersująca biżuteria została odnaleziona podczas prac badawczo-eksploracyjnych prowadzonych w krypcie kaplicy dworskiej przez powołany w grudniu 2020 roku interdyscyplinarny zespół badawczy. Po odkryciu, drewniane spinki trafiły do pracowni konserwatorskiej, gdzie przeszły złożony proces ich zabezpieczenia. Niedawno powróciły do muzeum i uzupełniły kolekcję cennych pamiątek po dawnych właścicielach Czarnolasu (il. 1-2).
Władysław Edward Eustachy Jabłonowski h. Prus (III) urodził się 16 lipca 1818 roku w Warszawie. Zmarł w tejże 19 czerwca 1875 roku bezpotomnie, przeżywszy 56 lat. Pochowany został w rodzinnym mauzoleum w krypcie kaplicy dworskiej w Czarnolesie. Był synem Maksymiliana Piotra Kazimierza księcia Jabłonowskiego h. Prus (III) i Teresy księżnej Lubomirskiej h. Drużyna. Szambelan dworu cesarsko-rosyjskiego, po śmierci matki w 1847 roku odziedziczył dobra czarnoleskie.
W 1853 roku po pożarze dworu w Czarnolesie, z uszkodzonej pożogą kaplicy, Władysław Jabłonowski przeniósł zebrane przez jego matkę, zachowane pamiątki po Kochanowskim i rodzinie Jabłonowskich do oficyny, gdzie były wystawiane w salonie. Książę rzadko przebywał w Czarnolesie i nie doprowadził do odbudowy siedziby. Również jego żonie Ludgardzie z Tyszkiewiczów, przyjeżdżającej do Czarnolasu na krótkie pobyty w rocznice śmierci męża, wystarczyła początkowo drewniana oficyna dworska. W końcu wieku XIX wieku doprowadziła przy udziale dzierżawcy Stanisława Zawadzkiego, do odbudowy dworu – którego tympanon zdobi podwójny kartusz z herbem rodzinnym jej męża - Prus (III) i Leliwa Tyszkiewiczów (il. 3).
W latach 60. XIX. wieku dzięki staraniom Władysława odnowiono kaplicę i przekształcono kamienny pomnik lipy czarnoleskiej, który zyskał wówczas symboliczny sarkofag Urszulki oraz popiersie Kochanowskiego na zwieńczeniu obelisku.
„Księcia Władysława Edwarda Eustachego Jabłonowskiego”, pochowano w krypcie u boku zmarłej w Wenecji w 1847 roku matki „Księżny Teresy z książąt Lubomirskich Maxymiljanowej Jabłonowskiej” – jak głosi inskrypcja epitafijna w kaplicy, znajdującej się tuż nad pochówkami (il. 4).
Pochówki cudem ocalono przed profanacją i zniszczeniem podczas wkroczenia na te tereny żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 roku. Zamiar wyrzucenia sarkofagów z krypty i ich rozbicia udaremnił jeden z pracowników dworu, który uciekając się do fortelu, przekazał emocjonalnie radzieckiemu oficerowi, że otwierając trumny może wywołać tym rozkazem nawrót zarazy… Krypta pozostała nienaruszona.
Niestety niespokojne lata powojenne, brak stałej opieki nad wywłaszczonymi przez komunistów dobrami, doprowadziły do naruszenia i częściowej grabieży pochówków w kaplicy.
W 2013 roku przeprowadzono renowację tynków oraz prace porządkowe w krypcie. Zaś w 2020 roku rozpoczęto, rozłożone na etapy, interdyscyplinarne prace badawcze i renowacyjne w mauzoleum, zmierzające do przywrócenia estetyki kamiennym detalom wyposażenia oraz sarkofagom cynkowym i ołowianemu, w których pochowani są właściciele Czarnolasu z rodu Jabłonowskich.
Spinki zostały odnalezione podczas prac badawczo-eksploracyjnych prowadzonych w krypcie dawnej kaplicy dworskiej przez powołany w grudniu 2020 roku zespół badawczy w składzie: prof. dr hab. Anna Drążkowska (archeolog, specjalistka w konserwacji i rekonstrukcji szat grobowych, Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu), prof. dr hab. Henryk Głąb (antropolog, Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie) oraz mgr Tomasz Trzos (konserwator dzieł sztuki).
Drewniane elementy biżuterii zachowały się na fragmentach ubioru w pochówku księcia Władysława zachowały, na szczątkach jedwabnej koszuli z rękawami wykończonymi nakładanymi mankietami zapinanymi na spinki. Mają one jednoczęściową budowę, wykonano je z twardego drewna (bukszpanu?). Wierzchnia ich część ma okrągły kształt o średnicy 3 cm. Zdobione są misternie wyrzeźbionym w formie reliefu motywem z koroną książęcą (il. 5-6).
Niestety w zbiorach muzeum i w zasobach publicznych nie udało się odnaleźć wizerunku księcia Władysława Jabłonowskiego, dlatego tym cenniejsze są zachowane spinki do mankietów – materialny ślad po jednym z XIX-wiecznych właścicieli Czarnolasu.
Literatura i opracowania konserwatorsko-badawcze wykorzystane we wpisie:
Wyniki prac wykonanych przy sarkofagu cynkowym księcia Władysława Jabłonowskiego z krypty w dawnej kaplicy dworskiej w Czarnolesie, opr. Tomasz Trzos, Tychy, grudzień 2020.
Analiza anatomo-antropologiczna szkieletów i analiza kostiumologiczna ubiorów księżnej Teresy z Lubomirskich Jabłonowskiej i Władysława Jabłonowskiego, opr. prof. dr hab. Henryk Głąb, Instytut Zoologii i Badań Biomedycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 2020.
Analiza kostiumologiczna ubioru księżnej Teresy z Lubomirskich Jabłonowskiej (1793-1847) i ubioru księcia Władysława Jabłonowskiego (1818-1875), opr. prof. dr. hab. Anna Drążkowska, Instytut Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2020.
Powyższe opracowania powstały w ramach działania pn.: „Prace umożliwiające przeprowadzenie eksploracji i konserwacji sarkofagu księcia Władysława Jabłonowskiego i sarkofagu księżnej Teresy z Lubomirskich Jabłonowskiej z krypty pod kaplicą Jabłonowskich z terenu zespołu dworsko-parkowego Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie".
Tomasz Palacz, „Człek boże igrzysko”. Jan Kochanowski w Radomskiem, Radom 1998.
