geografii historycznej i kartografii krytycznej

Dariusz Chemperek

Uniwersytet Marii Curie - Skłodowskiej

Wydział Humanistyczny

1.     Okoliczności powstania

Przedmiotem niniejszego szkicu są dwa utwory Jana Kochanowskiego – wierszowane monologi driady (hamadriady) czyli nimfy drzewa i mitycznego bożka Pana. Obie te istoty są, jak przekonuje poeta, mieszkańcami wsi Zamch (50°18′44″N 23°01′20″E), położonej na południowym skraju Puszczy Solskiej, na granicy Roztocza Środkowego i Kotliny Sandomierskiej.

Dryas Zamchana i Pan Zamchanus zostały wydane anonimowo we Lwowie w drukarni Walentego Łapki (będącej filią krakowskiej oficyny Mikołaja Szarfenbergera) w 1578 roku w tomiku Dryas Zamchana Polonice et Latnine. Pan Zamchanus Latine. Według Pauliny Buchwald-Pelcowej publikacja została wytłoczona między 13 maja a 15 września tego roku[1]. Druczek, jak informuje tytuł, zawiera również polską, dokonaną przez Kochanowskiego, wersję łacińskiej oracji nimfy z Zamchu, poemat nosi tytuł Dryas zamechska. Ponieważ polski utwór został uznany za „poetycką, w miarę wierną, parafrazę”[2] łacińskiej Dryas Zamchana, utwory znajdujące się w zbiorze należy traktować jako dyptyk zawierający wypowiedź nimfy i Pana. Jerzy Kowalczyk i Zofia Głombiowska stawiają wręcz tezę, że oba monologi składają się na jedno widowisko sceniczne, inspirowane popularnymi w Italii trionfi, w więc utworami wystawianymi z okazji tryumfu wojennego czy wjazdu władcy do swej posiadłości[3].

            Uwagi genologiczne wypada dopełnić informacją, że sztafaż przyrodniczy i mitologiczny wykorzystany w dyptyku – dwu monologach stanowiących libretto widowiska[4] – pozwala łączyć go z ogólnie rozumianą sielanką. Dryas zamechską i Pan Zamchanus badaczka tradycji pastoralnej w literaturze staropolskiej uważa za funkcjonalną odmianę eklogi – są to eklogi gratulacyjne, inspirowane