Pierwsze wzmianki o Czarnolesie pojawiły się w aktach w latach 60. XV wieku. Majątek był wtedy własnością rodziny Ślizów herbu Habdank, szanowanego i zamożnego rodu w powiecie radomskim.
W 1480 roku Barbara ze Ślizów wniosła Czarnolas jako majątek posagowy Janowi Kochanowskiemu – dziadkowi poety. W następstwie podziału majątku w 1519 roku Czarnolas przeszedł w ręce synów Jana: Piotra (ojca poety) i Filipa. Piotr na krótko osiadł w czarnoleskim dworze, w parę lat później przeniósł się do Sycyny, której część odziedziczył po swojej pierwszej żonie Zofii z Zasadów, drugą żoną była Anna Białaczowska (matka poety). W Sycynie przyszły na świat wszystkie dzieci Piotra z obydwu małżeństw.
Po śmierci Piotra na skutek ugody rodzinnej w roku 1559 czarnoleska część ojcowizny przeszła w ręce Jana Kochanowskiego – poety.
Czarnolas zajmował obszar 140 włók z czego na część czarnoleskiego piewcy przypadała połowa, na drugiej części gospodarował stryj - Filip Kochanowski.
W Czarnolesie Jan Kochanowski przeżył kilkanaście lat, osiedlił się tu jeszcze przed założeniem rodziny, przypuszczalnie około 1569 lub 1570 roku. Stąd w 1569 roku wysłał list do kapituły poznańskiej, z Czarnolasu pisał także w 1571 roku do Stanisława Fogelwedera, sekretarza królewskiego, informując go o pracach nad przekładem Psałterza Dawidów.
Jan Kochanowski sprawnie zarządzał czarnoleskimi dobrami, sukcesywnie zabiegając o ich powiększanie. W posiadaniu poety było kilka wsi, w tym dwa folwarki w - Czarnolesie i Chechłach, co stanowiło 350 hektarów gruntów ornych, 2 tysiące hektarów lasów i około 200 poddanych. Poeta zadbał o nowy dom dla swojej rodziny gdzie wprowadził poślubioną około 1575 roku Dorotę Podlodowską z Przytyka, stolnikównę sandomierską, córkę Stanisława Lupy Podlodowskiego, marszałka dworu biskupa Samuela Maciejowskiego i posła sejmowego czasów zygmuntowskich. Kochanowscy w czarnoleskim dworze wychowali sześć córek: Urszulę i Hannę, zmarłe w dzieciństwie oraz Ewę, Poliksenę, Elżbietę i Krystynę. Tu urodził się, wkrótce zmarły, syn zwany Janem pogrobowcem.
W Czarnolesie bywali, odwiedzając poetę, ważni dostojnicy państwowi oraz grono jego przyjaciół poetów: Łukasz Górnicki, Piotr Rojzjusz, Andrzej Trzecieski, Stanisław Porębski; także Olbrycht Łaski, wojewoda rawski, czy Mikołaj Mielecki, wojewoda podolski i hetman, wsławiony w bitwie o Połock, przypuszczalnie również kanclerz Jan Zamoyski.
W Czarnolesie powstała koronna część dorobku literackiego poety, przekład Psałterza Dawidów, Treny, Pieśń Świętojańska o sobótce oraz wiele utworów okolicznościowych, dedykowanych Janowi Zamoyskiemu, Stefanowi Batoremu, tu przygotowywał koncepcję zbiorowego wydania swoich dzieł, w tym obszernego dorobku łacińskiego. Po śmierci poety w Lublinie, w sierpniu 1584 roku, majątkiem zarządzała jego żona Dorota, a po jej śmierci w 1600 roku właścicielami zostały córki: Ewa, Poliksena, Krystyna i Elżbieta. W 1602 roku mąż Polikseny Łukasz Lęcki z Lędu w Lubelskiem, sekretarz królewski, człowiek światły, o dużej wiedzy i wysokiej kulturze, wykupił od jej sióstr, pozostałe działy. Wkrótce również po Mikołaju, stryjecznym bracie poety wykupili drugą część Czarnolasu i w ten sposób doprowadzili do jego scalenia. Do Lędzkich majątek ten należał przez trzy pokolenia. Po Łukaszu dziedziczył syn Jan, następnie wnuk, także Jan i prawnuk Stefan, który odsprzedał Czarnolas Teodorowi Antoniemu Kiełczewskiemu, gospodarującemu tu w latach 1680-1701. Następnie majątek nabyła rodzina Mężyńskich, w imieniu których gospodarował nieudolny zarządca i w ten sposób nie zatroszczyli się o zachowanie dworu po poecie i istniejących w nim pamiątek. Dwór poety spłonął w czasie gwałtownego pożaru, który wybuchł w 1720 roku, dławiąc znaczną część zabudowy. Następnie jako kolejni właściciele występują Głuscy i Sobieszczańscy.
W latach 1761-1777 Czarnolas nabył ózef Aleksander Jabłonowski, wojewoda nowogrodzki, kawaler orderu „złotego runa” św. Michała i św. Huberta, noszący tytuł księcia państwa rzymskiego. Był człowiekiem ceniącym wiedze i naukę, pisał i publikował rozprawy naukowe z zakresu historii i bibliografii, jednocześnie jeden z najdumniejszych panów tamtego czasu. W swojej głównej rezydencji w Lachowicach, obecnie Biłohiria, utrzymywał dwór z monarszą okazałością, jako niezależny władca odprawiał sądy i wydawał ustawy dla swoich dworzan i poddanych. W 1768 roku założył w Lipsku istniejące do dziś towarzystwo uczonych pod nazwa Towarzystwo Jabłonowskich Societas Jabłonoviana, gdzie też spędził ostatnie lata życia; zmarł w 1777 roku. Książę Jabłonowski ze względu na liczne zajęcia, opiekę nad czarnoleskimi dobrami powierzył dwóm kolejnym żonom, Karolinie Radziwiłł i Wiktorii Woroneckiej. Dobra te zakupił z myślą o czczeniu i podtrzymywaniu tu imienia czarnoleskiego poety. Wybudował lub odremontował już zastany drewniany pałac, który zręcznie został skomponowany z istniejącymi resztkami według miejscowej tradycji „domuJana Kochanowskiego”. W 1782 Ignacy Krasicki, odnotował, że w Czarnolesie zachowały się „ostatki domu wielkiego męża”, które nie naruszając wojewoda Jabłonowski umiejętnie miał zespolić z budynkiem mieszkalnym. Stał on stosunkowo krótko, gdyż kolejni właściciele rozpoczęli budowę nowego pałacu. W latach 1777 – 1789 majątkiem zarządzał jego spadkobierca August Dobrogost Jabłonowski, który pozostając w Lachowicach, nie podzielał aktywności naukowej i politycznej swojego ojca. Nie lubił i nie kontynuował po nim wielkopańskiej wytworności, hołdował wręcz zwyczajom gminu ruskiego, przez co zwany był księciem kozakiem. Nie zachowały się żadne ślady jego działalności w Czarnolesie. W 1799 roku sprzedał majątek Kazimierzowi Raczyńskiemu, generałowi wielkopolskiemu, marszałkowi dworu Stanisława Augusta Poniatowskiego, człowiekowi niezwykle zdolnemu i inteligentnemu, zasłużonemu dla Wielkopolski, twórcy Rogalina pod Poznaniem. Od 1818 właścicielką Czarnolasu została jego żona Teresa z Moszczeńskich Raczyńska; uchodziła za literatkę i sawantkę, która mieszkając na stałe w Czarnolesie, z niezwykłą starannością podjęła prace zmierzające do uporządkowania i upamiętniania materialnych śladów przywołujących pamięć poety. Raczyńscy wybudowali tu między 1799 a 1806 rokiem nowy dwór, według projektu Jakuba Kubickiego, zachowując ruiny murowanego alkierza, szanując w ten sposób legendę o tym, że są to szczątki domu Jana Kochanowskiego. Dzieło Teresy Raczynskiej - rozbudowy i utrzymania kultu tego rozsławionego literacko miejsca - kontynuowała córka, Magdalena z Raczyńskich Lubomirska, właścicielka Czarnolasu w latach 1818-1834. Z legendarnych szczątków domu Kochanowskiego wzniosła kaplicę w stylu neogotyckim aby w ten sposób jak najpełniej uczcić pamięć pierwszego polskiego poety. Z czasem przekształcono kaplicę w rodzinne mauzoleum. Lubomirska upamiętniła również słynną czarnoleską lipę, kładąc w miejscu gdzie rosła kamienną płytę. Prowadziła działalność oświatową, otworzyła w majątku szkółkę dla dzieci czarnoleskich włościan. Troszczyła się o warunki życia ludzi, remontowała stare i budowała nowe domy dla swoich poddanych. W swoich dobrach wydała surowy zakaz palenia sobótek oraz używania przez włościan nazwiska Papież, zmieniając je na Popis.
Konsekwentnie dalej idee babki i matki urzeczywistniała Teresa Jabłonowska, właścicielka Czarnolasu w latach 1834-1847, żona Maksymiliana Jabłonowskiego, senatora i prezesa Heroldii Królestwa Polskiego, właściciela Krzewina i innych rozległych włości na Wołyniu. Ukończyła budowę kaplicy i wyposażyła ją w sprzęty liturgiczne. Kaplica była konsekrowana w 1836 roku, pierwszą mszę świętą odprawił JM Kłomnicki, proboszcz gródecki. Kaplicę obsługiwali dominikanie z klasztoru w Wysokim Kole, którego fundatorem był Stanisław Witowski, kasztelan sandomierski, wnuk Jana Kochanowskiego, syn Elżbiety z Kochanowskich . W kaplicy eksponowała pamiątki po poecie między innymi fotel, żelazne drzwi z herbem Korwin, (odnalezione w pierwszej połowie XIX wieku przez jej babkę Teresą Raczyńską, podczas prac porządkowych pod budowę kaplicy), krucyfiksy, obrazy oraz ornaty z epoki. Sprowadziła do Czarnolasu czeskiego projektanta i planistę Józefa Stichiego, który zaprojektował wokół dworu park krajobrazowy, włączając kompozycyjnie rosnące tu stare dęby i piękny okaz ponad pięćsetletniej topoli nadwiślańskiej zwanej białodrzewem. Wybudowała obelisk w miejscu gdzie dotychczas leżała kamienna płyta, upamiętniająca sławną czarnoleską lipę. Przechowywała, eksponowała i konserwowała pamiątki po poecie, sprowadziła pierwodruki i dawne wydania dzieł Jana Kochanowskiego z prywatnej kolekcji Hieronima Bandkiego, założyła księgę pamiątkową zwiedzających Czarnolas, którą prowadzono przez sto lat. Księga zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku. .Księżna zleciła między innymi w roku 1843 warszawskiemu mistrzowi snycerskiemu konserwację fotela, uchodzącego za autentyczna pamiątkę po poecie. W prowadzonym przez siebie znanym i wystawnym salonie warszawskim, szeroko propagowała Czarnolas i przechowywane tu pamiątki. Uchodziła za piękna, inteligentną i dowcipną kobietę, jednak nie budzącą zaufania z powodu prorosyjskich sympatii, także licznych głośnych romansów z wpływowymi Rosjanami. Jabłonowscy pomimo znaczących dochodów zaciągali długi na czarnoleską hipotekę, która pochłaniała rozrzutne życie w stolicy. Księżna zmarła w 1834 roku w Wenecji, skąd została sprowadzona do Czarnolasu i pochowana w krypcie rodzinnej kaplicy.
Zadłużony po rodzicach majątek oddziedziczył ich syn - Władysław Eustachy Jabłonowski, kamerdyner dworu cesarskiego, właściciel dóbr czarnoleskich w latach 1847-1875. Majątek w tym czasie znacznie podupadł, masowo rozpoczął wyprzedaż czarnoleskich lasów. Sytuacja ekonomiczna czarnoleskiego dworu była bardzo zła, co było też związane ze zniesieniem pańszczyzny i oczynszowaniem włościan. Z ziemi przypadającej włościanom utworzono w 1867 roku trzy nowe wsie, Jabłonów, Władysławów i Jadwinów. Jeszcze wcześniej, bo w roku 1853, spłonął czarnoleski dwór, którego nie odbudowywano przez około czterdzieści lat. Pożar uszkodził również kaplicę, odremontowaną kilkanaście lat później. Władysław doprowadził do przebudowy obelisku, pierwotnie pomnika czarnoleskiej lipy, zmieniając na pomnik Urszulki i Jana Kochanowskiego. Na froncie piramidalnego pomnika, wmurował symboliczną urnę i fragment trenu XIII, a na jego zwieńczeniu umieścił rzeźbę głowy Piotra Kochanowskiego, bratanka poety, zamiast oczekiwanego wizerunku poety – Jana. Po jego bezpotomnej i beztestamentowej śmierci, majątek w trzech czwartych przeszedł na jego siostrę Jadwigę Lubomirską, a w jednej czwartej na wdowę po nim Ludgardę z Tyszkiewiczów, która z czasem stała się właścicielka całości. Ludgarda Jabłonowska, przy dużym zaangażowaniu swojego rządcy Stanisława Zawadzkiego, doprowadziła do odbudowy obecnie istniejącego dworu, który nie w pełni odpowiada wyglądem i kształtem budowli Kubickiego. Zachowane zostały jedynie pierwotne podziały wraz z istniejącym do dziś, sklepionym kolebkowo podpiwniczeniem. Sama właścicielka bywała w Czarnolesie w okresach letnich, przed i w trakcie odbudowy dworu, zajmowała pomieszczenia, istniejącej do dziś drewnianej oficyny dworskiej. Dwór został zniszczony w czasie I wojny światowej, następnie odremontowany przez Stanisława Zawadzkiego, który w 1906 roku nabył Czarnolas od Benedykta Henryka Tyszkiewicza, siostrzeńca i spadkobiercy Ludgardy Jabłonowskiej. Stanisław Zawadzki okazał się dobrym gospodarzem i rzetelnym opiekunem czarnoleskich pamiątek poety. Własnym staraniem urządził w czerwcu 1930 roku jubileusz 400-lecia urodzin poety, z niezwykłą starannością dbał o park, który uważany był w tym czasie za niezwykle piękny, przypominający ogród botaniczny z rozlicznymi egzotycznymi gatunkami roślin. Dworek wraz z ogrodem, przetrwał w dobrym stanie zachowania do II wojny światowej. Ostatni właściciele majątku zmarli bezpotomnie, Antoni Bożeniec Jełowiecki (zięć pana Zawadzkiego) - w 1942 roku, pochowany w krypcie czarnoleskiej kaplicy, jego żona Stanisława Zefiryna z Zawadzkich Jełowiecka - zmarła w 1958 roku w Radomiu, pochowana na cmentarzu parafialnym w Gródku. W 1946 roku dobra czarnoleskie zostały upaństwowione i przeznaczone na cele społeczne. Dwór był siedzibą Uniwersytetu Ludowego, Domu Kultury, Biblioteki, a w 1961 roku przeznaczony został na Muzeum Jana Kochanowskiego.
Maria Jaskot